خدمت‌گزاری شهرداری سبزوار در کوچه‌پس‌کوچه‌های حرم امام علی(ع) برای دومین سال متوالی معاون خدمات شهری شهرداری مشهد: کیفیت خدمات در نجف اشرف را هر سال ارتقا دادیم درباره کوچه ا‌مام خمینی (ره) ۵ در مشهد | کوچه گلاب و فرنی آغاز خدمت‌رسانی فیروزه‌ای پوشان مشهدی در نجف اشرف + فیلم شهرداری مشهد در انتظار پای کار آمدن سایر دستگاه‌ها برای «بازچرخانی آب» الگوی اربعین نسخه‌ای برای مشهد هوای کلانشهر مشهد در وضعیت «قابل‌قبول» قرار دارد (۱۳ مرداد ۱۴۰۴) گام تازه مشهد برای خدمت به زائران امام‌رضا(ع)، بهره‌برداری موقت از بزرگ‌ترین ایستگاه استقبال از زائر در دهه آخر صفر ۱۴۰۴ + فیلم پاکیزگی نجف، ثمره تلاش شبانه‌روزی نیروهای مشهدی است + فیلم آماده‌سازی خیابان‌ها و معابر منتهی به حرم امیرالمومنین(ع) در نجف توسط شهرداری مشهد + فیلم خدمت رسانی پاکبانان مشهدی به زائران در نجف اشرف در سه شیفت کاری کشف ۱۷۵ کیلوگرم حشیش و شیشه توسط مرزبانان هنگ مرزی تایباد (۱۲ مرداد ۱۴۰۴) فرماندار مشهد مطرح کرد: مشهد آماده میزبانی از موج زائران اربعین و دهه پایانی صفر آخرین وضعیت ذخایر سد‌های مشهد (۱۲ مرداد ۱۴۰۴) پلمب بیش از ۱۵۵۰ واحد صنفی متخلف در مشهد در راستای اجرای ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها سرفاصله فاز یک خط ۳ قطارشهری مشهد کوتاه‌تر می‌شود فضاآرایی فرهنگی و مقاومتی کاروان «خدّام‌الحسین علیه‌السلام» شهرداری مشهد در نجف و مسیرهای منتهی به حرم آمار ثبت‌نام کنندگان اربعین از ۲میلیون و ۱۰۰ هزار نفر گذشت (۱۲ مرداد ۱۴۰۴) هوای کلانشهر مشهد امروز قابل قبول است (۱۲ مرداد ۱۴۰۴) آتش‌سوزی کنترل‌شده در فرودگاه مشهد تا ساعاتی دیگر | مردم نگران مشاهده دود نباشند (۱۲ مرداد ۱۴۰۴) رئیس مجلس: ایران امنیت خود را از هیچ کسی گدایی نمی‌کند
سرخط خبرها

مروری بر تاریخ کوچه «شهیدهاشمی‌نژاد ۱٠» مشهد | ماری خوابیده در کنار دیوار «بهره»

  • کد خبر: ۳۴۴۷۸۴
  • ۲۲ تير ۱۴۰۴ - ۱۸:۱۷
  • ۹
مروری بر تاریخ کوچه «شهیدهاشمی‌نژاد ۱٠» مشهد | ماری خوابیده در کنار دیوار «بهره»
مروری بر تاریخ کوچه «شهید هاشمی‌نژاد ۱٠» که روزگاری مسیری پرپیچ‌و‌خم بوده است و قدمتی همپای برج و باروی شهر دارد.

به گزارش شهرآرانیوز؛ شکل برج‌و‌باروی مشهد یکی از ویژگی‌های خاص این شهر نسبت به دیگر شهر‌های ایران در عهد صفوی و بعد از آن است. موضوع این است که در این دوران، اغلب شهر‌های ایران حالتی دایره یا مربعی‌شکل داشتند تا به‌راحتی بتوان برای آنها برج‌و‌باروی محافظ ایجاد کرد ولی این موضوع در مشهد به‌دلیل شرایط خاص جغرافیایی و پستی و بلندی‌های بسیار زمین‌های حاشیه شهر، طور دیگری رقم می‌خورد.

 همچنین در اغلب شهر‌ها ارگ حکومتی در مرکز شهر قرار داشت ولی در مشهد، چون حرم‌مطهر امام‌رضا (ع) در مرکز شهر بود، ارگ حکومتی را به خارج شهر منتقل کردند و همین موضوع بر شکل دیوار‌های شهر و امتداد آن اثر گذاشت، آن‌چنان که سبب طویل و نامتقارن شدن بیش‌از حد دیواره بارو شد.

این بی‌شکلی خاص و امتداد بسیار دیوار تا آنجا گسترش پیدا کرد که ۱۴۸برج دیدبانی برای حفاظت از شهر در مسیر آن ایجاد شد؛ همچنین وجود برج‌های نگهبانی متعدد عاملی شد تا بعد‌ها (یعنی پس از تخریب دیوار شهر) ورودی‌های آنها به مسیر‌هایی پیچ‌در‌پیچ تبدیل شود؛ مسیر‌هایی شبیه ماری تابیده و بلند؛ کوچه شهید‌هاشمی‌نژاد ۱۰ که در سال‌های نخست پس از پیروزی انقلاب اسلامی به کوچه نهضت معروف شده بود، به‌دلیل تغییر مسیر‌های متعدد بدنه آن، از شاخص‌ترین این مسیر‌های ماری‌شکل مشهد است.

مروری بر تاریخ کوچه «شهیدهاشمی‌نژاد ۱٠» مشهد | ماری خوابیده در کنار دیوار «بهره»

از کوچه «پشت بهره» تا کوچه «نهضت»

کوچه شهید‌هاشمی‌نژاد ۱۰ در طول تاریخ، اسامی رسمی و غیررسمی بسیاری داشته است؛ نخستین نام شناخته‌شده برای این کوچه عنوان کوچه پشت‌بهره است. این نام تا زمان ایجاد خیابان فوزیه در نیمه نخست دهه‌۳۰ قرن ۱۴ خورشیدی، معرف این مسیر بوده است. پس از آن، اما دو عنوان فوزیه‌۱۴ و عشرت‌آباد‌۱۴ هم برای معرفی این مسیر مورد‌استفاده قرار گرفت.

خیریه‌مرتضوی نام بعدی این کوچه بود که از دهه‌۴۰ قرن ۱۴ خورشیدی، برای معرفی غیررسمی آن استفاده می‌شد. البته به فهرست این نام‌ها باید نام تالار‌فرید را هم اضافه کرد. پس از پیروزی انقلاب‌اسلامی و تغییر نام خیابان عشرت‌آباد به شهید‌هاشمی‌نژاد هم نام رسمی این کوچه به شهیدهاشمی‌نژاد‌۱۴ تغییر یافت ولی در سال‌های اخیر و بر اثر اجرای طرح بزرگ نوسازی میدان شهدا، تعدادی از کوچه‌های ابتدای این خیابان حذف شدند و کوچه شهیدهاشمی‌نژاد‌۱۴ به عدد ۱۰ تغییر‌شماره داد؛ همچنین در میانه دهه‌۷۰‌خورشیدی نام شهید‌علیرضا‌نوروزی هم بر تابلو ورودی این کوچه ثبت شد.

عنوان‌های خواجه‌ربیع ۱۳، آیت‌ا... عبادی‌۱۳، کوچه دبستان بهار، شهید کاشانی‌۳۸ و شهید‌مهدی مؤمنیان از دیگر نام‌های رسمی و غیر‌رسمی این کوچه هستند.

مروری بر تاریخ کوچه «شهیدهاشمی‌نژاد ۱٠» مشهد | ماری خوابیده در کنار دیوار «بهره»

کوچه «شهیدهاشمی‌نژاد ۱۰» روی نقشه

رد پای کوچه شهید‌هاشمی‌نژاد‌۱۰ را باید در دوران صفوی و سال‌های نخست پس از ایجاد برج‌و‌باروی شاه‌طهماسبی جست‌و‌جو کرد. بر‌اساس یک اصل کلی، پس از ایجاد برج‌و‌باروی شهرها، مسیری در پشت آنها به منظور استفاده نیرو‌های حاضر در برج‌ها ایجاد می‌شده است و، چون این کوچه با‌توجه‌به نقشه‌های موجود، از دوره قاجار بخشی از مسیر پشت‌باروی شهر بوده است، می‌توان سابقه ایجاد آن را حداقل به عهد صفوی رساند. تغییر راه دادن متعدد این مسیر، آن را به‌صورت ماری پر‌پیچ‌و‌تاب درآورده که به روایت نقشه سال‌۱۲۴۸خورشیدی از مشهد میزبان هشت برج نگهبانی محافظ شهر بوده است.

در این نقشه ابتدای کوچه (از سوی خیابان‌آیت‌ا... عبادی فعلی) هیچ علامتی جز تغییر مسیر باروی کنار شهر ندارد، اما پایان این مسیر، کوچه‌ای است که در موازات با محله پاچنار است و محدوده باغات مشجر بالاخیابان را از محدوده سبز باغات پای‌چنار جدا می‌کند. وضعیت این کوچه تا پایان دوره قاجار تغییر درخورتوجهی نمی‌کند و در نقشه سال‌۱۳۰۳ شهر نیز وضعیت آن مشابه نقشه ۱۲۴۸ خورشیدی است.

مروری بر تاریخ کوچه «شهیدهاشمی‌نژاد ۱٠» مشهد | ماری خوابیده در کنار دیوار «بهره»

ایجاد خیریه مرتضوی و تالار فرید

نیمه نخست سده ۱۴ خورشیدی را باید دوران تکامل کوچه شهیدهاشمی‌نژاد‌۱۰ دانست. به گواه نقشه سال‌۱۳۱۰ مشهد، در انتهای دهه نخست این دوره، هنوز کوچه شکل مستقلی به خود نگرفته و تنها باغی که در حاشیه جنوبی آن قرار داشت، از سایر باغ‌های محدوده بالاخیابان منفک و به اسم باغ‌خرم شناخته می‌شود.

تکمیل خیابان خواجه‌ربیع وقت (قبل از سال‌۱۳۲۵‌خورشیدی) سبب می‌شود مهندسان ترسیم‌کننده نقشه مشهد در این سال، در نقشه خود کوچه قرار‌گرفته بین باغ‌خرم و باروی شمالی شهر را از سایر بخش‌های کوچه پشت‌بهره‌شمالی مشهد مستقل نشان دهند. با وجود این، هنوز بخش اعظم این مسیر از یک‌سو به باغ و از دیگر‌سو به دیوار دور شهر اختصاص دارد و در نتیجه غیرمسکونی است. این مشکل قبل از سال‌۱۳۳۳ که نقشه بعدی مشهد منتشر می‌شود، تا حد بسیاری رفع شده است.

به گواه نقشه ترسیم‌شده در این سال، هرچند کوچه مورد‌نظر به‌دلیل جدا‌شدن بخش کوچکی از آن در جریان احداث خیابان فوزیه وقت (شهیدهاشمی‌نژاد کنونی) کوتاه‌تر از سال‌های گذشته است، به‌جز بخش ابتدایی آن (از سمت جنوب) که بقایای باغ‌خرم است، سایر بخش‌های این کوچه شکل‌گرفته و منازل کوچک و بزرگی را میزبانی می‌کند.

این کوچه در سال‌های بعد یک تغییر عمده دارد؛ نخست در دهه‌۴۰‌خورشیدی، بقایای باغ‌خرم به چند بخش مجزا تقسیم می‌شود که در بزرگ‌ترین این بخش‌ها، خیریه مرتضوی (به‌عنوان محلی برای نگهداری و پرورش کودکان دارای شرایط زندگی نامناسب) ایجاد می‌شود. مؤسسان این مجموعه که اغلب از شاگردان دانشگاهی استاد محمدتقی‌شریعتی بودند، بخشی از زمین این خیریه را به یک تالار پذیرایی با نام تالار فرید اختصاص دادند تا خیریه از منظر اقتصادی مستقل باشد.

مروری بر تاریخ کوچه «شهیدهاشمی‌نژاد ۱٠» مشهد | ماری خوابیده در کنار دیوار «بهره»

کوچه‌ای با خانه‌های قدیمی تخریب‌شده

کوچه شهیدهاشمی‌نژاد ۱۰، پس از انقلاب‌اسلامی، شاهد تخریب بنا‌های ویلایی بسیاری بوده است که جایشان را به آپارتمان‌های چند‌طبقه داده‌‍‌اند. اکنون از بدنه اولیه کوچه تنها یک پلاک مخروبه که فقط در ورودی قدیمی آن هنوز پابرجاست، دیده می‌شود. البته چند‌پلاک قدیمی دیگر هم هستند که عمر آنها به سال‌های نخست پس از انقلاب و دهه‌۶۰ باز می‌گردد.

نخستین پلاک‌جنوبی کوچه را هم باید میزبان یکی دیگر از تغییرات درخورتوجه آن در این دوره زمانی دانست. این پلاک به‌عنوان آخرین بخش باقی‌مانده باغ خرم در دهه‌های نخست پس از انقلاب میزبان نهضت سوادآموزی استان بود. این امر از منظر مدیران شهری آن‌چنان اهمیتی داشت که نام پست برق ایجاد‌شده در کوچه را پست نهضت گذاشتند.

باوجود این پس از ادغام نهضت سوادآموزی در آموزش‌و‌پرورش، این مجموعه هم در اختیار سازمان اوقاف و امور خیریه استان قرار گرفت و اکنون از آن با عنوان مجتمع آموزشی فرهنگی فدک‌آل‌محمد (ص) استفاده می‌کنند؛ همچنین در مجاورت این مجموعه آموزشی فرهنگی، یک مرکز خدمات جامع سلامت شهری با نام حضرت‌زهرا (س) دایر شده است که بخشی از آن به مرکز مشاوره ازدواجی با همین نام اختصاص دارد. در بخش انتهایی کوچه (در نزدیکی خیابان آیت‌ا... عبادی) نیز تنها مرکز آموزشی کوچه یعنی دبیرستان دخترانه فرزانگان ۴ قرار گرفته است.

نامداران کوچه «آیت‌ا... هاشمی‌نژاد ۱۰»

قدیمی‌ترین چهره اقتصادی کوچه شهیدهاشمی‌نژاد‌۱۰، حاجی‌حسینی است. او حداقل از دهه‌۵۰ در این کوچه حضور دارد. دیگر‌خانواده‌های قدیمی شناخته‌شده این کوچه دو خانواده جلیلیان و صفرزاده هستند که بزرگان هر‌دو در صنعت چاپ اشتغال دارند.

خانواده‌های روغنی و فدایی که در حوزه بانکداری فعالیت می‌کردند، خانواده حسینیان که بزرگ آنان تاجر شناخته‌شده فرش است و خانواده دُری که در حوزه صنعت برق و روشنایی فعال‌اند نیز از دیگر خانواده‌های قدیمی کوچه هستند که دوره‌ای از عمر خود را در آن سپری کرده و هنوز هم تعلقاتی در آن دارند. 

همچنین باید از خانواده‌های کافی، بهزادی، موسوی، سالمی، کافی، حجتی، صداقتی و نوری‌نجفی به‌عنوان دیگر‌خانواده‌های شناخته‌شده‌ای نام برد که برای سال‌های متمادی در این کوچه زندگی کرده‌اند یا هنوز زندگی می‌کنند. سرانجام باید از دو خانواده نوروزی و مؤمنیان که هر‌کدام عزیزشان (شهید علیرضا نوروزی) و (شهید مهدی مؤمنیان) را برای حفظ استقلال و آزادی این آب و خاک تقدیم کردند و اکنون نام این شهیدان زینت‌بخش مسیر اصلی و یگانه فرعی شمالی کوچه است، یاد کرد.

گزارش خطا
ارسال نظرات
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
نظرات بینندگان
انتشار یافته: ۹
در انتظار بررسی: ۰
غیر قابل انتشار: ۰
شهره
Iran (Islamic Republic of)
۰۵:۳۹ - ۱۴۰۴/۰۴/۲۳
2
11
ایول دست مریزاد واقعا خسته نباشید خیلی ممنونم واقعا قشنگ بود ممنون میشم اگه باز هم از این پست‌های آموزنده و دانستنی برای کسانیکه مشهد رو نمی‌شناسند در صفحه مروری بر تاریخ قرار بدید
جبار
Iran (Islamic Republic of)
۰۵:۵۰ - ۱۴۰۴/۰۴/۲۳
2
13
چندتا اسم روی تابلو هست ؟ واقعا خودتون خسته نشدین
ر
Iran (Islamic Republic of)
۰۶:۲۳ - ۱۴۰۴/۰۴/۲۳
5
9
بهترین چربی سوز کم خوردن و پرهیز از گوشت قرمز. و دوستی با حبوبات.
محسن
Iran (Islamic Republic of)
۰۶:۳۵ - ۱۴۰۴/۰۴/۲۳
4
3
ازگرمامیگردن جای خنک ..توماشین برادرم هم بودتوتربت جام رفته بودکارای خدادیده بود.فقط جاهای فضای بازخصوصادرهاوپنجره هاروببندید
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۱۳:۳۵ - ۱۴۰۴/۰۴/۲۳
3
5
سلام میشود مختصرتر توضیح داد
حمید
Iran (Islamic Republic of)
۱۵:۱۶ - ۱۴۰۴/۰۴/۲۳
0
5
خیلی کارها اشتباه بودن دادن مجوز تجاری دراین حدهم اشتباه بودکه الآن بازاء هر۲۰نفریک واحدتجاری هست اینهمه پاساژومجتمع... بجاش بایدکارخانه تولیدی بود.. بافت قدیمی مشهدراحفظ کنید کاری کنید کشور پراز گردشگر شه و و و
مهدی
Iran (Islamic Republic of)
۲۰:۲۶ - ۱۴۰۴/۰۴/۲۳
2
3
ایده متن شما بسیار زیبا بود. کاش مفهوم برج و بارو را برای نسل جدید بیشتر باز میکردید. اسم کوچه، "شهید غلامرضا نوروزی" است که روی تابلو هم درج شده. شما اشتباها "علیرضا نوروزی" نوشتید. ضمنا میشد متن را کوتاهتر و خواندنی‌تر نوشت. پیچیدگی نگارش متن زیاد است. خدا قوت.
سید مهدی
Iran (Islamic Republic of)
۰۸:۱۱ - ۱۴۰۴/۰۴/۲۴
0
3
لطفاً از کوچه حسین باشی شاید جزو طولانی ترین کوچه های ایران گزارش تهیه کنید از اطلاعات اقای استاد مهدی سیدی فرخد استفاده کنید
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۲۲:۲۰ - ۱۴۰۴/۰۴/۲۴
0
3
سلام متن زیبایی بود روی تابلو کوچه شهیدغلامرضانوروزی هک شده است اما دردوجای متن علیرضاآمده که کوچه شهیدغلامرضانوروزی صحیح است.خواهرشهیدغلامرضانوروزی
پربازدید
آخرین اخبار پربازدیدها چند رسانه ای عکس
{*Start Google Analytics Code*} <-- End Google Analytics Code -->